Stel dat we vanaf morgen een groot deel van onze diensten en producten gewoon weer met elkaar gaan ruilen. Of dat we in de buurt een eigen munteenheid invoeren om het ruilen te stimuleren, zoals nu in sommige dorpen in Griekenland en Italië gebeurt. Dit zou tot gevolg hebben dat over deze economische activiteiten geen BTW wordt betaald. Het zou ook betekenen dat hierover geen loonbelasting, inkomstenbelasting en sociale premies wordt betaald. Kortom de inkomsten van de overheid zullen drastisch teruglopen.
En toch is dit wat we met de introductie van de participatiemaatschappij te wachten staat. Veel minder extreem weliswaar, maar het gaat wel gebeuren. We gaan steeds meer activiteiten uit het proces van arbeidsspecialisatie halen en we gaan steeds meer activiteiten uit de formele economie naar de informele economie verplaatsen.
Stel je ouders worden al wat ouder en kunnen steeds minder goed voor zichzelf zorgen. Als kinderen wil je er dan natuurlijk voor je ouders zijn. Je wilt ze aandacht, zorg en compassie geven. Dat is nu in onze verzorgingsstaat al zo en zal straks in de participatiemaatschappij niet anders zijn. Maar er zal ook hulp nodig zijn, die jij als kind niet kunt of niet wilt geven. Wat dat is, zal voor iedere familie anders zijn.
In de huidige situatie kun je in zo'n geval een beroep doen op de sociale voorzieningen. Een stukje van het belastinggeld, dat wij met zijn allen bij elkaar hebben gebracht, wordt aangewend om een verpleegster of schoonmaakster of chauffeur in te huren, die de ontbrekende ondersteuning wel kan en wil bieden. Vanuit het perspectief van arbeidsparticipatie een prima oplossing en volledig binnen de grenzen van de formele economie.
Maar nu voeren we de participatiemaatschappij in. Dat doen we primair om kosten te besparen. Of eigenlijk: om overheidsuitgaven te verminderen. Voor een deel werkt dat ook. De vermindering van overheidsinkomsten zal lager zijn. Toch blijven we dezelfde dingen doen. Alleen gaan we het nu zelf doen. Dat gaat ten koste van arbeidsspecialisatie. Het gevolg is verlies van efficiency. Een specialist zal het altijd sneller en beter kunnen. Het gevolg is verlies van arbeidsvreugde. Een specialist heeft voor zijn of haar beroep gekozen en zal er meer plezier aan beleven of het minder als een last ervaren.
Sommige mensen zullen nu misschien denken: "Ja maar, er wordt nu een beroep op overheidsmiddelen gedaan, die we, als we het zelf moeten betalen of organiseren, niet zouden doen." En dat klopt ook. Overheidsmiddelen zijn bedoeld om dingen voor elkaar te krijgen, die zonder overheidsbemoeienis niet of minder goed tot stand komen. Overheidsmiddelen zijn bedoeld om vanuit solidariteit samen de klappen op te vangen die individuen vanuit overmacht krijgen. Laten we daar dan aan gaan werken. Laten we snijden in zaken die nutteloos zijn of geen taak van de overheid zijn. Maar laten we niet de zaken die voortkomen uit maatschappelijke belangen en zaken die voortkomen uit solidariteit buiten de formele economie en buiten de arbeidsspecialisatie plaatsen.
